Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun Kapsamında Seçimlik Haklar ve Kullanımı

Tüketicinin korunması, modern hukuk sistemlerinde büyük önem taşıyan bir konudur. Türkiye’de tüketicinin haklarını güvence altına alan temel mevzuat, 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’dur. Bu kanun, tüketicilerin ekonomik çıkarlarını ve güvenliğini koruyarak, satıcı ve sağlayıcılar karşısında daha güçlü olmalarını sağlamak amacıyla çeşitli düzenlemeler getirmiştir.

Kanun kapsamında tüketicilere, ayıplı mal veya hizmetle karşılaşmaları durumunda belirli seçimlik haklar tanınmıştır. Bu haklar, tüketicilerin mağduriyetlerini gidermek ve adil bir ticaret ortamı sağlamak amacıyla belirlenmiştir.

Tüketicinin Seçimlik Hakları

6502 sayılı Kanun’un 11. maddesi uyarınca, tüketicinin satın aldığı malın ayıplı çıkması durumunda sahip olduğu temel seçimlik haklar şunlardır:

1. Satın alınan malı geri vererek bedelin iadesini isteme: Tüketici, ayıplı malı iade edip ödemiş olduğu bedelin tamamının kendisine geri verilmesini talep edebilir. Bu durumda satıcı, tüketicinin talebini yerine getirmek zorundadır.
2. Malın ayıpsız bir misli ile değiştirilmesini isteme: Tüketici, ayıplı mal yerine aynı malın ayıpsız olanıyla değiştirilmesini talep edebilir. Eğer satıcı stoklarında ayıpsız bir mal bulunduruyorsa, bu talebi gecikmeksizin yerine getirmelidir.
3. Ayıp oranında indirim talep etme: Eğer tüketici, ayıplı malı kullanmaya devam etmek istiyorsa, satıcıdan ayıbın derecesine uygun olarak fiyat indirimi talep edebilir. Bu indirim, tüketicinin mağduriyetini kısmen gidermeye yöneliktir.
4. Ayıbın ücretsiz olarak giderilmesini isteme: Tüketici, malın onarılmasını ve ayıbın satıcı tarafından giderilmesini talep edebilir. Satıcı veya yetkili servis, onarımı makul bir süre içinde tamamlamalı ve tüketiciye malı sağlam bir şekilde teslim etmelidir.
5. Sözleşmeden dönme hakkı: Eğer tüketici, malın ayıbı nedeniyle satıcıdan beklentisini karşılayamıyorsa, sözleşmeyi feshetme hakkına sahiptir. Bu durumda tüketici, ödediği tüm bedelin iadesini talep edebilir.

Hizmet Sözleşmelerinde Tüketicinin Seçimlik Hakları

Sadece mallarda değil, aynı zamanda hizmetlerde de tüketici korunmaktadır. Tüketici, hizmetin ayıplı olması halinde şu haklara sahiptir:

• Hizmetin yeniden ve ücretsiz olarak görülmesini isteme
• Hizmet bedelinde indirim talep etme
• Hizmetten kaynaklanan zararların tazmin edilmesini isteme

Bu haklar, tüketicinin sunulan hizmetten beklediği faydayı sağlayamaması durumunda devreye girer.

Tüketicinin Seçimlik Haklarını Kullanımı

Tüketici, yukarıdaki haklardan hangisini seçtiğini satıcıya yazılı olarak veya kalıcı veri saklayıcısı aracılığıyla bildirmekle yükümlüdür. Satıcı, tüketicinin talebini yerine getirmekle yükümlü olup, aksi takdirde tüketici, Tüketici Hakem Heyeti veya Tüketici Mahkemesi’ne başvurarak hakkını arayabilir.

Ayrıca, tüketici satın aldığı mal veya hizmetin ayıplı olup olmadığını fark ettiği anda derhal satıcıya bildirimde bulunmalıdır. Kanuna göre, tüketicinin ayıplı maldan kaynaklanan haklarını kullanma süreleri, malın teslim tarihinden itibaren iki yıl ile sınırlıdır. Ancak, malın garanti süresi dahilinde olması veya satıcı tarafından daha uzun bir süre garanti verilmiş olması durumunda bu süre uzayabilir.

Eğer ayıp, satıcının ağır kusuru veya hilesi ile gizlenmişse zamanaşımı süresi uygulanmaz ve tüketici, her zaman hakkını arayabilir.

Tüketicinin Haklarını Koruma Mekanizmaları

Tüketiciler, haklarını kullanabilmek için aşağıdaki mercilere başvurabilir:

• Tüketici Hakem Heyetleri: Belirli bir parasal sınırın altındaki uyuşmazlıklarda, tüketici il veya ilçe hakem heyetlerine başvurabilir. 2024 yılı itibarıyla tavan tutarlar Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenmektedir.
• Tüketici Mahkemeleri: Tüketici Hakem Heyeti’nin yetki alanını aşan durumlarda, tüketici doğrudan mahkemeye başvurabilir.
• Ticaret Bakanlığı ve Belediyeler: Tüketici haklarını ihlal eden firmalar hakkında şikayet başvuruları yapılabilir.
• Tüketici Dernekleri: Tüketici bilinçlendirme ve rehberlik hizmetleri sunan sivil toplum kuruluşlarıdır.
• CİMER (Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi): Tüketiciler, yaşadıkları mağduriyetleri doğrudan devlet yetkililerine iletmek için CİMER’e başvurabilir.
• Rekabet Kurumu ve Reklam Kurulu: Tüketici haklarını ihlal eden haksız ticari uygulamalar ve aldatıcı reklamlarla ilgili şikayetler buraya iletilebilir.

Tüketici Hakları ile İlgili Güncel Gelişmeler

Son yıllarda dijitalleşmenin artmasıyla birlikte, e-ticaret ve mesafeli satış sözleşmeleri konularında da tüketici hakları güçlendirilmiştir. Örneğin:

• İnternetten yapılan alışverişlerde cayma hakkı genişletilmiş, tüketicilere 14 gün içinde koşulsuz iade hakkı tanınmıştır.
• Sahte ve yanıltıcı ürünlere karşı denetimler sıkılaştırılmış, satıcılara ağır yaptırımlar getirilmiştir.
• Taksitli satış ve kredi kartı işlemleriyle ilgili düzenlemeler yapılarak tüketicinin borçlanma yükü azaltılmıştır.

Sonuç

6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun, tüketicilere ayıplı mal ve hizmetlere karşı etkin bir koruma sağlamakta ve onları mağduriyet yaşamamaları için güçlendirmektedir. Tüketiciler, haklarını bilerek hareket ettiklerinde daha bilinçli ve güvenli bir ticaret ortamında alışveriş yapma avantajına sahip olacaklardır. Satıcı ve sağlayıcıların da kanuna uygun hareket etmesi, hem tüketiciler hem de işletmeler açısından adil bir ticaret ortamı yaratacaktır.

Ayrıca, tüketici haklarının etkin biçimde korunabilmesi için devlet kurumlarının ve sivil toplum kuruluşlarının iş birliği içinde çalışması büyük önem taşımaktadır. Bilinçli tüketici olmak, yalnızca bireysel fayda sağlamakla kalmaz, aynı zamanda ekonomik düzenin daha sağlıklı işlemesine de katkıda bulunur.